Rocznica powrotu biskupów katowickich z wygnania

muniek

Dnia 5 listopada 2006 (tj. niedziela) w Bazylice Wniebowzięcia NMP w Piekarach Śląskich grupa osób związanych z Bykowiną przygotowała uroczyste obchody 50-tej rocznicy powrotu biskupów katowickich z wygnania. Inicjatorem przedsięwzięcia był Sebastian Pustelnik, student teologii UŚ, który zaprosił do współpracy Sekcję Historii Śląska Studenckiego Koła Naukowego Historyków UŚ.

(o wydarzeniach z 1956 r. patrz niżej)

Grupa zorganizowała prelekcję historyczną oraz inscenizację, która oddawała atmosferę nocy 5 listopad 1956 r., kiedy biskupi uroczyście zostali powitani po kilkuletnim wygnaniu przez władze. Przedstawienie uświetnił występ chóru parafii św. Barbary. Gościem specjalnym był abp Damian Zimoń. Inscenizację transmitowało Radio eM Katowice. Po inscenizacji otwarto uroczyście wystawę historyczną, opświęconą tamtym wydarzeniom. Była dostępna w Centrum Pielgrzymkowym do końca grudnia 2006.

[link widoczny dla zalogowanych]

Program:
-16:00 Uroczysta msza św. z udziałem biskupów katowickich
-16:50 Wprowadzenie historyczne
-17:00 Inscenizacja obrazująca powitanie biskupów po wygnaniu
-17:20 Otwarcie wystawy historycznej

Opracowanie merytoryczne materiałów:
-Kubiczek Artur
-Noparlik Agnieszka
-Noparlik Przemysław
-Pustelnik Sebastian
-Witosz Maria

Materiały na wystawę dzięki uprzejmości Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach
Źródła:
-Instytut Pamięci Narodowej w Katowicach
-Zbiory Muzeum Historii Katowic
-Zbiory Sebastiana Pustelnika
-Zbiory rodziny Adamskich

muniek

Artykuł:
Wygnanie i powrót biskupów katowickich (stalinogrodzkich) w latach 1952-1956

6 listopada 1952 r. dekretem Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym z diecezji katowickiej zostali wygnani trzej biskupi: Stanisław Adamski, biskup ordynariusz, oraz dwaj sufragani, Juliusz Bieniek i Herbert Bednorz. Powodem tej decyzji było orędzie duchownych do diecezjan z prośbą o podpisywanie petycji do rządu w sprawie przywrócenia lekcji religii w 130 szkołach na terenie diecezji. Odezwę wystosowano 27 X 1952 r. Treść, której głównym autorem był bp Bieniek, brzmiała następująco: „(...) zniesienie więc nauki religii tu, na Śląsku wbrew woli rodziców, samowolnie wprowadzone przez niektóre niższe instancje szkolne, jest niezgodne z obowiązującymi przepisami państwowymi. Rodzice katoliccy mają więc prawo zwrócić się do wyższych władz państwowych i domagać się przywrócenia stanu prawnego, tj. nauki religii do szkoły”.

Do orędzia, odczytanego we wszystkich kościołach diecezji w niedzielę 2 XI, dodano treść petycji do Krajowej Rady Narodowej. Jeszcze w nocy z 2 na 3 listopada bp Bieniek udał się do Warszawy zawożąc prymasowi Stefanowi Wyszyńskiemu ok. 72 tys. podpisów pod petycjami. Władza uznała akcję zbierania podpisów za antypaństwową i groziła Episkopatowi zerwaniem porozumienia z 1950 r. w razie popierania biskupów katowickich.

Już 4 listopada funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa przesłuchali biskupa Adamskiego, a dzień później minister Bida zaapelował do biskupa Choromańskiego o oddalenie całej trójki od obowiązków w diecezji. W tym samym tygodniu prasa rozwinęła nagonkę na „antypolską” działalność biskupów. Swoją dezaprobatę wyrazili na jej łamach także niektórzy duchowni, zwykle należący do tzw. „księży patriotów”, czyli duchownych współpracujących z władzą ludową.

Równocześnie z wyrokiem, 6 listopada, Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa w Stalinogrodzie polecił prowadzić obserwację bpa. Adamskiego na okres 4 dni przez całą dobę. Skazani na banicję duchowni musieli opuścić diecezję jeszcze 7 XI.
Bp Adamski na czas wygnania, które wg wyroku miało trwać 5 lat, zamieszkał w Lipnicy pod Poznaniem, niedaleko swego rodzinnego domu. Został tam zaproszony przez swego przyjaciela, arcybiskupa poznańskiego Walentego Dymka.

Biskup Bednorz przez miesiąc przebywał w celi więziennej aresztu śledczego. Po wyjściu z niej wyjechał do Poznania, gdzie pozostał do końca wygnania.

Biskup Bieniek wyjechał z podpisami pod petycją do prymasa Polski, ks. kard. Stefana Wyszyńskiego. W Warszawie podjęto decyzję o zniszczeniu pisma. Ze stolicy wyjechał do Kielc, a w styczniu 1956 r. do Kępna w Wielkopolsce i tym samym dołączył do dwóch pozostałych biskupów.
1 grudnia 1956 r. Centralna Komisja Specjalna do walki z nadużyciami i szkodnictwem gospodarczym w Warszawie uznał biskupów winnymi „uprawiania działalności godzącej w interesy Państwa Polskiego, skazując na karę zakazu zamieszkania na terenie województwa katowickiego na okres 5 lat.”

Następnie kapituła, jak podaje ks. Jerzy Myszor, została zmuszona „siłą i szantażem” do wyboru nowych władz diecezjalnych. Wikariuszem kapitulnym pierwotnie został wyznaczony ks. Filip Bednorz, którego wyboru początkowo nie uznał prymas Wyszyński, ze względu na ingerencję władz świeckich. 13 I 1954 r. zginął w wypadku samochodowym. Zastąpił go ks. Jan Piskorz. Obaj należeli do grupy „księży patriotów”. Sukcesem Piskorza było zakończenie długoletniej budowy kościoła katedralnego m.in. dzięki decyzji o obniżeniu projektu kopuły katedralnej.

Podczas pobytu na wygnaniu biskupi nadal byli kontrolowani przez organy państwowe. 25 V 1956 r. Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Poznaniu założył sprawę ewidencyjno-obserwacyjną na biskupa Adamskiego. Z wytycznych Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Poznaniu z dnia 25 V 1955 r. wynika, że starano się dotrzeć do biskupa Adamskiego w każdy możliwy sposób. Wśród padających pseudonimów znajduje się m.in. „Zbych”, będący sąsiadem Piotra Adamskiego, brata duchownego. Inwigilację biskupa prowadził chorąży L. Gorączniak.

12 marca 1956 r. umarł Bolesław Bierut, główny reżyser stalinizmu w Polsce. W czerwcu do tragicznych wydarzeń doszło w Poznaniu, gdzie wojsko stłumiło siłą manifestację robotniczą. We wrześniu 1956 r. biskupi na krótko wrócili do Katowic. 15 IX Departament III Prokuratury Generalnej w Warszawie odpowiedział na podanie bpa. Adamskiego i zgodnie z ustawą o amnestii z dnia 27 kwietnia 1956 r. nakazał usunąć kartę karną z rejestru skazanych. Treść orzeczenia została podana do wiadomości zainteresowanego w formie telefonogramu w dniu 27 września. Biskupi odczytali tekst jako zgodę na powrót na Śląsk. Jednocześnie postanowili na razie nie informować o tym władz, a jedynie ks. Romualda Raka, który około godziny 16-tej powitał biskupów w Katowicach. Na wieść o tym ks. Piskorz powiadomił władze. W efekcie, w nocy z 27 na 28 IX funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa wkroczyli do Kurii biskupiej i wywieźli duchownych na miejsce dotychczasowego pobytu.

W październiku doszło do sporych zmian na scenie politycznej w Polsce. I Sekretarzem KC PZPR został Władysław Gomułka. Z wojska i służb bezpieczeństwa odwołano sowieckich doradców. Nastąpił okres lekkiej liberalizacji życia społecznego. Jednym z jej przejawów było zwolnienie z aresztu prymasa Wyszyńskiego w dniu 28 X 1956 r. Zarządzeniem Ministerstwa Oświaty z dnia 8 XII 1956 r. do szkół powróciła nadobowiązkowo nauka religii. Okólnikiem z 11 XII Ministerstwo uszczególniło warunki wcześniejszego zarządzenia.

Wydarzenia jesieni 1956 r. przyniosły także możliwość powrotu dla biskupów katowickich. Bp Choromański, po przybyciu do stolicy delegacji Ślązaków, otrzymał zgodę telefoniczną na powrót biskupów do Katowic. Rząd stawiał tylko jeden warunek –nie wywierać presji na ks. Infułata Piskorza. Z Warszawy wysłano telegramy do zainteresowanych biskupów oraz jeden do ks. Piskorza o treści: „Biskupi wracają. Proszę zdać agendy”.

5 XI biskupi katowiccy spotkali się w Kępnie, gdzie bp Bieniek odprawił mszę świętą dziękczynną, po której wszyscy trzej udali się na Górny Śląsk. Bramą do Diecezji katowickiej były Piekary Śląskie, w których biskupi zostali powitani przez diecezjan. Jak informuje kronika parafii piekarskiej ok. godz. 16-tej uroczyście weszli do bazyliki NMP. Powitał ich ministrant z okolicznościowym wierszykiem oraz dziewczynka z kwiatami. Z Piekar duchowni udali się do Katowic, kończąc tym samym okres czteroletniego wygnania.

„Trybuna Robotnicza” (wydanie śląskie), prasowy organ PZPR, lakoniczną informację o powrocie biskupów podała do publicznej wiadomości 7 listopada.

Noparlik Przemysław, Pustelnik Sebastian

muniek

Zdjęcia z imprezy w Piekarach Śląskich

[link widoczny dla zalogowanych] [link widoczny dla zalogowanych]

Młode mieszkanki Bykowiny (Magda i Natalia) z aktorem Teatru Rozrywki,
Darkiem Niebudkiem
[link widoczny dla zalogowanych]