Część III: Kilka zdań o początkach Bykowiny

przemek

[link widoczny dla zalogowanych]

CZĘŚĆ III: Kilka zdań o początkach Bykowiny

Źródło: "Miesięcznik Barbara", nr III: grudzień 2009

Do dziś wiele wątpliwości budzi ustalenie początków Bykowiny. Wiadomo, że powstała ona na obszarze wsi Kochłowice, której przeszłość sięga średniowiecza, oraz że aż do początków XX w. należała do kochłowickiej parafii. Warto przyjrzeć się bliżej początkom naszej dzielnicy.

Sąsiednie Kochłowice, których Bykowina długo była przysiółkiem, po raz pierwszy pojawiły się w źródłach w 1360 r. jako Kochlowa Lanka. W żadnym dokumencie średniowiecznym nie ma mowy o Bykowinie, stąd jej korzeni należy szukać w epoce nowożytnej. Poszlakowe informacje na temat istnienia osady na terenie Bykowiny pochodzą z przełomu XVI/XVII w. Pierwsze zachowane urbarze Kochłowic (czyli zestawienia powinności chłopów na rzecz pana) nie wymieniają Bykowiny. Jednak trzeci z nich, powstały w 1623 r., wspomina o kamieniołomie na terenie Kochłowic, których Bykowina była częścią. Wiadomo, że kamieniołom w Bykowinie istniał co najmniej od XVII w. aż do początku XX w., gdy w jego miejscu zbudowano kościół p.w. NSPJ. Być może zatem początki osadnictwa w Bykowinie mają związek z działalnością w niej kamieniołomu.

W 1629 r. Bykowina jest wymieniona, jako dobro rycerskie, należące do rodu Donnersmarcków. Jednak pierwsza pewna informacja o istnieniu osady pochodzi z II poł. XVII stulecia. W księgach metrykalnych parafii kochłowickiej pod datą 19 lipca 1661 r. odnotowano chrzest pierwszego dziecka z Bykowiny. Była to Anna, córka Filipa Skrzypca i jego żony Elżbiety. Niewiadomo czy już wcześniej nie chrzczono dzieci z Bykowiny, ponieważ dopiero w tym roku założono w Kochłowicach taką księgę. Z kolei akta wizytacyjne dekanatu bytomskiego z 1665 r. zawierają wykaz powinności mieszkańców Bykowiny wobec Kościoła: „Ze wsi Bykowina od niektórych mieszkańców po 18 groszy, a od innych po 12”. Według ksiąg metrykalnych u schyłku XVII w. we wsi zamieszkał syn kochłowickiego nauczyciela Jana Szczepanowskiego, zwanego Żakiem, Jan Żak Młodszy. W 1662 r. Bykowinę zamieszkiwało sześciu zagrodników, a w 1692 r. już jedenastu. Kataster podatkowy z 1738 r. wylicza mieszkańców płacących podatek (9 zagrodników i 5 chałupników).

Istotnym wydarzeniem w dziejach Bykowiny było w 1736 r. umieszczenie jej pod nazwą Picowin przez Johanna W. Wielanda na mapie w atlasie wydanym przez oficynę Homanna z Nysy (ilustracja). Mapa ta jest pierwszym kartograficznym ukazaniem Bykowiny. W 1783 r. Fryderyka Zimmermann wydał w Brzegu Opisanie Śląska, gdzie podał krótką notkę o osadzie: „Bykowina, w stanie Pana Łazarza hrabiego von Henckel, ma tylko 14 zagrodników i tyleż zabudowań mieszkalnych; mieszkańców 46”. Dokładnych informacji na temat mieszkańców Bykowiny w końcu XVIII w. dostarcza urbarz wsi z 1789 r. Według niego w dalszym ciągu należała ona do rodziny von Donnersmarck i zamieszkiwało ją z rodzinami 9 zagrodników (Bartek Gielza, Jakob Mainka, Gregor Philipp, Bartek Kurzeia, Frantz Koczot, Paul Wypior, Simon Wiczick, Lukas Krzonkala, Johann Koth), 3 zwolnionych z pańszczyzny (Peter Steuer, Simon Kilcka, Franz Baron) i jeden komornik (Michael Labus). Z tego samego roku pochodzi najstarsze wyobrażenie pieczęci gminy Bykowina, które ukazuje wzgórze z wejściem do sztolni, na którym rośnie drzewo.

Przemysław NOPARLIK

Dla zainteresowanych:
- P. Noparlik, Dzieje Bykowiny w świetle źródeł do końca XVIII wieku, „Rudzki Rocznik Muzealny 2005”, Ruda Śląska 2006, s. 51-59. / Wersja internetowa: [link widoczny dla zalogowanych]