Część I: Średniowieczny skarb wśród betonowych bloków

przemek

[link widoczny dla zalogowanych]

CZĘŚĆ I: Średniowieczny skarb wśród betonowych bloków

Źródło: "Miesięcznik Barbara", nr I: wrzesień 2009

Zaledwie kilkaset metrów od kościoła p.w. św. Barbary i labiryntu betonowych bloków Osiedla Górnośląskiego wśród łąk i nieużytków znajduje się miejsce, którego historia sięga epoki średniowiecza. Nad rzeką Kochłówką, dziś przypominającą bardziej ściek, w połowie XIII w. wzniesiono drewnianą warownię. Warto w tym miejscu przypomnieć jej niezwykłe losy.

Mowa o gródku stożkowym, czyli niewielkim kopcu, na którym wznosiła się niegdyś drewniana wieża mieszkalno-obronna. Z dawnej świetności zostały jedynie dobrze zachowane ślady fosy oraz dwuczęściowy kopiec. W wyższej jego partii, zwanej stożkiem właściwym, stała wieża, niższą zaś stanowiło tzw. podgrodzie. Od strony północnej przez fosę przerzucona była drewniana kładka, którą w razie zagrożenia można było spalić. Całość warowni otaczała tzw. palisada, czyli powbijane w ziemię pale, której ślady potwierdziły badania archeologiczne. Przeprowadził je w 1980 r. Jacek Pierzak i to on ustalił czas powstania i upadku kochłowickiej warowni. Na podstawie odkrytych fragmentów ceramiki, a także gwoździ, podkowy i dwóch kawałków kafli piecowych stwierdził, że gródek musiał powstać w połowie XIII stulecia a upaść przed połową wieku XV. Ponieważ cały kopiec pokrywa warstwa spalenizny, archeolog wyciągnął wniosek, że obiekt spłonął. Natomiast brak śladów oręża (np. grotów strzał) wskazuje, iż przyczyną zniszczenia nie był najazd a raczej pożar przypadkowy.

Gródek znajduje się na prawym brzegu wspomnianej Kochłówki (zw. też Potokiem Bielszowickim), w miejscu gdzie zasila ją niewielki ciek wodny, wpadający od strony Bykowiny. W źródłach określany jest jako Złoty Potok i Przykopa. Ciek ten przepływa obecnie rurami w dolinie między szkołą a kościołem, a dalej przez oczyszczalnię ścieków „Barbara”. Dotrzeć do niego jest najłatwiej od kościoła św. Barbary idąc na południe gruntową drogą (ul. Pukowca). Po około 500 m droga ta osiąga koryto Kochłówki. Gródek znajduje się na wschód od znajdującego się w tym miejscu mostu.

Przeszłość zabytku jest możliwa do odtworzenia tylko dzięki źródłom archeologicznym. Żaden średniowieczny dokument nie wspomina o warowni. Jedynie w dokumencie 1467 r. pośrednio o nim wspomniano. Przy okazji sprzedaży terenu wokół gródka przez Stanisława Rudzkiego chłopu Pawłowi Liatawa z Kochłowic padło określenie „fortberczisko u kopcza Kochlowskeho wedle stawu mlynskeho”, co wskazuje, iż wtedy gródek już nie funkcjonował. Z braku dokumentów nieznane jest jego przeznaczenie. Najpewniej pełnił rolę strażnicy celnej przy drodze z Bytomia na Mikołów.

Obecnie niewielu mieszkańców Bykowiny zdaje sobie sprawę z tego, że kopiec nad Kochłówką to średniowieczny zabytek. Z tego względu jest on stale zaśmiecany, niszczony przez motocyklistów, a poza tym zarasta drzewami. Aby temu zapobiec należy uświadomić mieszkańców Bykowiny o jego wartości. M.in. w tym celu w kwietniu 2009 r. Stowarzyszenie Genius Loci z Kochłowic uzyskało status społecznego opiekuna tego zabytku. Może dzięki współpracy lokalnej społeczności oraz władz samorządowych uda się zachować to miejsce dla przyszłych pokoleń...

Przemysław NOPARLIK

Dla zainteresowanych:
- J. Pierzak, Średniowieczny gródek stożkowy w Rudzie Śląskiej – Kochłowicach, „Studia i materiały z dziejów Śląska”, t. XVII, Katowice 1987, s. 388-405;
- P. Noparlik, Budowa, funkcja i losy średniowiecznego gródka stożkowego w Rudzie Śląskiej-Kochłowicach, „Rudzki Rocznik Muzealny” 2007, Ruda Śl. 2008, s. 91-106.
- Materiały archeologiczne znajdują się w Muzeum Miejskim im. M. Chroboka w Rudzie Śl. oraz w Izbie Muzealnej im. P. Kwapulińskiej w Kochłowicach.
Oficjalna strona internetowa zabytku: [link widoczny dla zalogowanych]