Część VIII: Dzieje szkolnictwa w Bykowinie (do 1939 roku)

przemek

[link widoczny dla zalogowanych]

CZĘŚĆ VIII: Dzieje szkolnictwa w Bykowinie (do 1939 r.)

Źródło: "Miesięcznik Barbara", nr VIII: kwiecień 2010

Niewielu mieszkańców Bykowiny wie, gdzie i w jakich warunkach pobierano naukę w Bykowinie przed laty. Warto dlatego przybliżyć dzieje szkolnictwa w naszej dzielnicy.

Początkowo dzieci z Bykowiny uczęszczały na lekcje do szkoły parafialnej do Kochłowic. Najstarsza o tym wzmianka pochodzi z 1676 r. W 1784 r. do szkoły tej zapisanych było 3 dzieci i 3 dorosłych. Zaznaczono jednak, że wcale nie przychodzili na lekcje, co w tamtych czasach było na Górnym Śląsku na porządku dziennym.

Odrębną szkołę w Bykowinie otwarto 1 kwietnia 1864 r. Już w 1872 r. powiększono ją o dwie salki. Najstarsza szkoła, dziś nieistniejąca, stała w rejonie skrzyżowania ulic Siekiela i Pordzika. Jedna ze szkolnych sal mieściła się w prywatnym budynku Żyda Szymona Tichauera. W 1898 r. sześć starszych klas przeniesiono do Kolonii Thurzo (okolice dawnej kopalni Wirek). Przeniósł się tam także dotychczasowy kierownik szkoły Woytusch, a zastąpił go Karol Jurefczyk z Radlina. W 1900 r. kolejnym kierownikiem został Brunon Mika z Przegędzy. Rok później dzieci powróciły z Kolonii Thurzo. Liczba uczniów w Bykowinie wynosiła wówczas 168, a prócz kierownika pracowało w niej czterech nauczycieli.

Gdy najstarsza szkoła stała się zbyt ciasna wybudowano nową (ul. 11 Listopada 15a). Było to możliwe dzięki staraniom sołtysa Józefa Kuntzego oraz kochłowickiego proboszcza ks. Ludwika Tunkla, który poświęcił ją 14 grudnia 1905 r. Budynek ten funkcje szkolne pełnił jeszcze kilka lat temu. Obecnie obiekt popada w ruinę, choć niedawno zainteresowało się nim miasto, chcące wykorzystać go do celów kulturalno-oświatowych.

Kolejny, trzeci już budynek szkolny (ul. 11 Listopada 15 w sąsiedztwie szkoły z 1905 r.) zaprojektował Eryk Kail z Katowic. Jego uroczyste poświęcenie odbyło się 12 sierpnia 1913 r. Stan liczebny uczniów wynosił wówczas 542 osoby. Budynek ten do dziś pełni swoją rolę jako siedziba Szkoły Podstawowej nr 23. Początkowo był jednak niższy o jedno piętro niż obecnie i nakryty czterospadowym dachem. W piwnicy mieściły się kotłownia, łazienki i mieszkanie dla woźnego, na parterze natomiast 5 sal lekcyjnych, pokój nauczycielski i biblioteka. Ostatnie piętro przeznaczono na mieszkania dla nauczycieli. Mimo to w starej szkole nadal prowadzono zajęcia. W Archiwum Państwowym w Katowicach zachowały się oryginalne projekty budynku.

Z powodu rozrostu Bykowiny i sporej odległości od kościoła w Kochłowicach zarząd szkoły wydał zgodę na utworzenie na parterze starej szkoły tymczasowego kościoła. 13 czerwca 1920 r. ks. Tunkel uroczyście poświęcił kaplicę, której nadano wezwanie Najświętszego Serca Pana Jezusa. Pamiątką po tym epizodzie jest ceglany krzyż w elewacji starej szkoły nad wejściem od ulicy 11 Listopada.

Po przyłączeniu w 1922 r. Bykowiny do Polski szkoła została spolszczona. W 1925 r. utworzono szkołę mniejszościową z niemieckim językiem wykładowym dla niemieckojęzycznych mieszkańców gminy.
Kronika Szkoły Podstawowej nr 23 zawiera ciekawe informacje dotyczące położenia materialnego uczniów. Zdecydowana większość dzieci pochodziła z ubogich rodzin. Autor kroniki skarżył się, że rodzice zamiast wysyłać dzieci do szkoły, posyłają je po węgiel na zwałowiska lub zbierać złom. O skali biedy świadczy wypadek, do jakiego doszło w jednym z biedaszybów w 1938 r., gdy przysypało troje uczniów, z których jeden, uczeń klasy czwartej Rudolf Pańczyk, zginął. Męstwem przy ratowaniu kolegów wykazał się uczeń Jerzy Stajer.

Z końcem 1924 r. pracę w szkole zakończył Brunon Mika. Na stanowisku kierownika zastąpił go na krótko pan Jankowski z Nowej Wsi. Już jednak w lutym 1925 r. funkcję dyrektora objął Antoni Pospieszyński. Pełnił ją do 1935 r., kiedy zastąpił go Jan Haronski. Następnie wieloletnim kierownikiem został Emanuel Pitlok, pełniący obowiązki do nominacji na funkcję dyrektora Liceum w Kochłowicach w 1956 r.

Tekst
Przemysław NOPARLIK

Źródła archiwalne:
- Archiwum Państwowe w Katowicach, Zespół 97: Akta gminy Bykowina (1875-1951), nr 6 [rękopisy];
- Archiwum Szkoły Podstawowej nr 23 w 56 Bykowinie, Kroniki szkolne, [rękopisy].

Opracowania:
- Dopierała Pistelok Czesława, Gąszczyk Barbara, Jubileusz Szkoły Podstawowej nr 23 w Bykowinie, bmw, bdw, ss. 36.